Resonant Voices Radar (RVR) razotkriva lažne, pristrasne ili manipulirane online sadržaje koji podstiču podjelu i mobiliziraju podršku grupama i inicijativama koje ugrožavaju javnu sigurnost, ljudska prava i demokratiju.

RVR tim nadgleda digitalni ekosistem otvorenih online kanala koji proizvode i šire dezinformacije, pristranu i ekstremističku propagandu, govor mržnje, neosnovane tvrdnje i druge opasne online poruke, koje se šire preko granica, jezičkih barijera i platformi, utječući na zajednice transnacionalne dijaspore.

U junu 2020. godine Resonant Voices Radar je analizirao odjek i domet sledećih priča:

Balkanski antifašizam i njegovi neprijatelji  

Smrt Georga Floyda podstakla je proteste i kontraproteste širom Sjedinjenih Američkih Država, izazvavši u junu spiralu online i offline žučnih debata, ali i zaslepljujućih podela širom sveta. Izbijanjem bunta protiv sistemskog rasizma i policijske brutalnosti, protesti protesti „Životi crnaca su važni“ (Black Lives Matter) prevazišli su SAD, ukljućujući u debatu veoma udaljene i različite grupe – od kurdskih antifašističkih aktivista i turskih nacionalista u Zapadnoj Evropi, preko srpskih, hrvatskih i albanskih nacionalista i pripadnika dijaspore širom sveta, do pobornika komunizma, fašizma, liberalizma i populističkih pokreta, bez obzira na boju boju kože, veroispovest ili naciju.

Narativi u vezi sa BLM protestima su povezani sa širim pitanjima i debatama, koji se tiču liberalizma, globalizacije, nacionalnog suvereniteta, političke korektnosti, elitizma, multukulturalizma i migracija.

Ove teme ojačavaju partijske i ideološke podele u SAD, ali i u inostranstvu. Analiza, koja sledi, prati online narative i poruke o Antifi, koja je postala jedna od glavnih tačaka oko koje su mišljenja i stavovi duboko podeljeni.

Posredstvom aplikacije SocioViz urađena analiza sadržaja Twitter objava u junu koje se tiču Antife, levičarskog pokreta koji su suprotstavlja krajnjoj desnici i koji je imao aktivnu i vidnu ulogu u BLM protestima, pokazuje da se uz hashtagove u vezi sa BLM i protestima ovaj termin koristi i u brojnim političkim i ideološkim debatama. Značajno je to da preovladava korišćenje hashtagova „terorista“ i „Antifa teroristi“, pod uticajem Donalda Trumpa i njegovih pristalica. Nije iznenađenje da su 50 najviše korišćenih hastagova i oni koji su povezani za njegovu kampanju za reizbor, kao što je MAGA, koji predstavlja Trumpov izborni slogan Make America Great Again (Učinimo Ameriku ponovo velikom) ili „Trump2020“. Osim toga, preovlađuju i hashtagovi koji se tiču QAnon teorija zavere, Georga Sorosa, lažnim medijima ili pitanja koja se tiču COVID-19.

Instrumentalizacija protesta za političke ciljeve je deo mnogo veće bitke koja nadilazi američki nacionalni kontekst. BLM protesti su se brzo proširili u oko 60 zemalja širom sveta, i izazvali online debate kao i offline akcije dopirući do publike širom planete, obuzimajući i Balkan i njegove dijasporske zajednice.

Kada je u pitanju Antifa, u zemljama bivše Jugoslavije se popriličan napor ulaže u promociju narativa koji namerno povezuje komunizam i antifašističku tradiciju, diskreditujući na taj način potonju, mnogo pre nego što je blaćenje pokreta bilo u vezi sa BLM protestima. 

Već prve Trumpove najave da će Antifu proglasiti terorističkom organizacijom, podstakle su već prisutnu ideološku bitku oko antifašističkog nasleđa na prostoru bivše Jugoslavije, osokolivši na društvenim mrežama pripadnike krajnje desnice.

BLM protesti podstakli sukob među balkanskim zajednicama dijaspore u SAD

Zajednice balkanskih dijaspora su strastveno reagovali na BLM proteste. Protesti su pokrenuli stare rane iz balkanskih sukoba, često praćeni govorom mržnje i porukama podela na društvenim mrežama, što se prelivalo i u offline aktivizam.

Pripadnici dijasporskih zajednica iz različitih zemalja nastalih raspadom bivše Jugoslavije učestvovali su u BLM protestima, podigavši glas protiv rasizma, ali gledano kroz balkanske naočare.

Rušenje spomenika vođa Konfederacije u SAD podstaklo je online sukob između srpske i bošnjačke dijaspore u SAD, zbog navodnog poziva sa jedne bošnjačke Facebook grupe da se okupe dobrovoljci da im pomognu u organizaciji rušenja američkih spomenika generalu Dragoljubu Draži Mihailoviću, komandantu Jugoslovenske vojske u otadžbini u vreme Drugog svetskog rata. Ovaj poziv, koji nije moguće više pronaći na Facebooku, izazvao je online sukob dve zajednice koji se, međutim, nije doveo do offline akcije, uprkos tome što je na jednom forumu objavljena lažna informacija da su „Bošnjaci srušili spomenik Draži Mihailoviću“ u gradu Libertyville, nedaleko od Čikaga.

Albansko-srpske podele su vidljive i u online komunikaciji albanske i srpske dijaspore po pitanju BLM protesta. Na Twitteru je objavljena fotografija sa protesta u Čikagu na kojem se vide dva deteta iz srpske zajednice, koje nose transparente od kojih je na jednom poruka „Kraj rasizmu. Kosovo je Srbija“. Ovo je izazvalo burne reakcije albanske zajednice, a fotografija je preneta na brojnim portalima u regionu, iako je ubrzo uklonjena od korisnika Twittera koji ju je originalno objavio.

U objavama na društvenim mrežama, dobar deo srpske dijaspore je branio Trumpove izjave i poteze po pitanju BLM protesta, dok ga je albanska dijaspora često napadala i promovisala Josepha Bidena. Pojedini Albanci, uglavnom oni koji su u SAD došli sa Kosova, na društvenim mrežama isticali su da su Afroamerikanci u SAD „viševekovne žrtve u SAD baš kao što su to Albanci bili na Balkanu“ te da su Albanci bili žrtve slične „državne represije i etničke mržnje“.

Članovi srpske zajednice u SAD su na Facebooku pokrenuli kampanju „Srbi za Trumpa 2020“  s ciljem da motivišu milion Amerikanaca srpskog porekla da se angažuju u reizboru Trumpa. Ova Facebook stranica zasad ima tek nešto više od hiljadu pratilaca.

Da li su Srbi u Chicago ometali policijsku radio frekvenciju?

Međutim, priča o srpskoj zajednici i BLM protestima, sa najvećim uticajem na Zapadnom Balkanu, ticala se jednog YouTube snimka na kojem se čuje kako neko ometa radio frekvenciju policije u Čikagu, puštanjem muzike sa Balkana. Ovaj video snimak imao je više od 220.000 pregleda, a tekstove o ovome je u regionu moglo da pročita više od 2,2 miliona ljudi samo na Facebooku.

Uočljivo je da je za bezmalo sve medije u regionu ovo ometanje policijske radio frekvencije bilo tek zanimljiva informacija o tome da „Srbi u Čikagu ometaju policiju narodnjacima“. Vice Srbija i Sputnjik Srbija su primetili da se na video snimku može čuti pesma „Od Bihaća do Petrova sela“, u kojoj se pominje ime Radovana Karadžića, osuđenog za genocid nad Bošnjacima u Srebrenici i koji se povezuje sa meme fenomenom pod imenom „Remove kebab“. Izraz „Remove kebab“ nastao je u globalnoj online krajnje desničarskoj i islamofobnoj zajednici na platformi 4chan a posle i na platformi Reddit, i to kao šalljivi eufemizam za poziv na ubijanje muslimana.

Iako su mediji izveštavali da iza ometanja policije stoji srpska zajednica, to nije provereno niti potvrđeno.

Član AFD dijasporskog porekla koristi BLM proteste da proširi svoju poruku

BLM protesti u Nemačkoj podstakli su predstavnika hrvatske dijasporske zajednice i člana desničarske Alternative za Nemačku (AfD) Dubravka Mandića da podeli svoje poglede na društvene nemire.

Ovaj pravnik i političar, koji je rođen u Bosni i Hercegovini a odrastao u Nemačkoj, na svom YouTube kanalu je objavio nekoliko svojih obraćanja u kojima komentariše BLM proteste u SAD a gledaocima se obraća sa „draga bela braćo“. Video snimak, pod nazivom „Slušajte belca“, izazvao je popriličnu polemiku, budući da Mandić koristi jezik rasizma i izjave o „rasizmu protiv belaca“.

Ovaj video snimak je na YouTube videlo oko 7.000 ljudi. Među više od 200 komentara na YouTube platformi uočava se da veoma često pozitivni komentari dolaze od pripadnika balkanske dijaspore u Nemačkoj, ali da ubedljivo najveći broj komentara dolazi od etnički nemačkog stanovništva desničarske ideološke opredeljnosti.

Mandić je promovisao svoj kontroverzni video snimak i na Twitteru, ali bez previše uspeha. Nasuprot tome, njegove izjave su analizirane i kritikovane kada je organizacija, koja istražuje Identitarski pokret i njegovu vezu sa ostalim krajnje desničarskim grupama (Rechercheplattform zur Identitären Bewegung), primetila da je lider austrijskog ogranka Identitarskog pokreta Martin Sellner podelio Mandićev video snimak na aplikaciji Telegram, uz poruku „Poslušajte Mandića!“

Nakon kritika toga kako se odnosi prema ekstremističkom sadržaju, Twitter je u julu  suspendovao Sellnerov profil i još više od 50 profila belih nacionalista. U međuvremenu, Twitter je suspendovao i Mandićev profil.

Detaljnije o pokušajima Dubravka Mandića i ostalih predstavnika nemačke krajnje i populističke desnice da stvore savezništva na Balkanu i uvećaju podršku balkanske dijaspore u Nemačkoj pročitajte u prošlogodišnjem istraživanju Nenad Radičevića, jednog od Resonant Voices stipendista u 2019. godini.

Thompson ima koristi od kontroverzi oko zabrana koncerata

Odluka vlasti slovenačkog grada Maribora da u dva pokušaja zabrani održavanje koncerta hrvatskog pevaća Marka Perkovića Thompsona izazavala je erupciju strasnih online debata među zastupnicima suprotstavljenih ideoloških pogleda ali i širenje narativa kojim se relativizuju ustaški zločini i revidira istorija s ciljem da se antifašistička tradicija poistoveti sa komunističkim totalitarizmom.

Mariborske vlasti su održavanje koncerta zabranili, između ostalog, navodeći dokaze da Thompson veliča ustaštvo, da mu pesme simboliziraju mržnju, kao i da su Kanada, Holandija, Švajcarska i Austrija zabranile njegove nastupe. Osim toga, u obrazloženju je navedeno da bi Thompsonov koncert u Mariboru nedvosmisleno ugrozio ljudska prava malobrojnih etničkih zajednica Srba, Roma i Jevreja.

Debata koja je usledila u online sferi Slovenije i Hrvatske doprinela je da političke poruke koja šalje Thompson dođu do višestruko više ljudi nego što Maribor uopšte ima stanovnika. Svođenju celog diskursa na tvrdnju da je sve plod toga da su „komunisti i njegovi potomci i dalje na vlasti“ te da oni guše „patriote“ doprineo je i premijer Slovenije Janez Janša.

Baš kao i kod spora oko sarajevske mise za Beliburg o kojoj je pisano u majskom Resonant Voices Radaru, Janša je celu situaciju iskoristio da objavama na Twitteru za sve optuži komunizam, podupirući narativ kojim se anfašistička tradicija u Jugoslaviji stavlja pod znak pitanja ili okrivljuje za zločine, a sve sa ciljem relativizacije ustaškog pokreta i ostalih lokalnih pokreta koji su bili kolaboracionisti nacista u Drugom svetskom ratu.

Dodatno ulje na vatru ove debate dala je 3. juna odluka Visokog prekršajnog suda u Zagrebu da Thompson nije prekršio javni red i mir korišćenjem ustaškog pozdrava „Za dom spremni“ u svojoj pesmi „Bojna Čavoglave“.

Žučne podele oko Thompsona i pitanju glorifikacije ustaša u više navrata su se prelile i van okvira Balkana, i potom se kao bumerang vraćale u region uvećavajući žučnu raspravu.

Članak pod naslovom „Fašistički pokret Hrvatske je ponovo u usponu“, koji je za londonski Independent napisao Menachem Z. Rosensaft, pomoćnik izvršnog predsednika Svetskog jevrejskog kongresa, jedan je od nekolike stranih analiza koje su iskorišćene kao oružje u ovom sukobu u online sredini.

Autor osuđuje i sudije Visokog prekršajnog suda u Zagrebu, koji su nedavno doneli odluku da Perkovićevo javno korišćenje bivšeg ustaškog pozdrava „Za dom spremni“ nije bilo kršenje javnog reda i mira. Rosensaftov tekst ukazuje da „već neko vreme svedočimo raširenom pokušaju da se rehabilituje i legitimizuje ustaški pokret tako što se on i njegovi članovi karakterizuju kao patriote a ne hladnokrvne ubice i ratne zločince“. Autor navodi i konkretne primere kako ovom negativnom trendu doprinose javne ličnosti, među kojima navodi i ovog pevača.

Originalni članak na engleskom jeziku imao je doseg na Facebooku od više od 9,2 miliona pratilaca javnih profila koji su podelili ovaj članak, ali i dodatnih više od 2,5 miliona korisnika platforme Reddit.  Na Facebooku i na samom sajtu Independenta ovaj tekst je izazvao ukupno oko 8.400 interakcija čitalaca što je neznatno više od ukupnog broja interakcija koje је ostvarilо ukupno 25 medija u Hrvatskoj, Srbiji i Bosni i Hercegovini, koji su na lokalnim jezicima preneli ovaj tekst u skraćenoj verziji.

Sudeći po sadržaju komentara čitalaca u regionu, sadržaj ovog teksta je izazvao žučne podele, uključujući brojne hrvatske dijasporske grupe kao i krajnje desničarske i krajnje levičarske grupe u okviru Hrvatske i Bosne i Hercegovine.

Analiza RVR tima sugeriše da su mnogo brojnije interakcije na društvenim mrežama onemogućene time što čak 11 od 25 medija ovaj članak uopšte nije objavilo na svojim Facebook nalozima. Time je potencijalni Facebook doseg ovog sadržaja smanjen za 3,3 miliona korisnika i, prema podacima aplikacija CrowdTangle, iznosi ukupno 2,4 miliona korisnika Facebooka.

Intervju sa Perkovićem objavio je u julu dopisnik Frankfurter Allgemeine Zeitunga Michael Martens, nakon što je u nemačkoj javnosti odjeknuo video na kojem se vidi da nemački fudbalski reprezentativac Manuel Neuer peva pesme ovog pevača.

Intervju u uticajnom nemačkom dnevniku objavljen je uz prateći članak novinara, koji je kritički analizirao ličnost i delo Perkovića, predstavljajući ga kroz metaforu da „nosi beli prsluk, ali da je ispod crna košulja“, to jest da se predstavlja kao bezopasni hrvatski patriota, ali da to nije kada se počne pričati o istoriji i politici.

Nakon objavljivanja intervjua i pratećeg članka, Perković je iskoristio priliku da prvo na društvenim mrežama, ali potom u nekoliko intervjua uglavnom desničarskim medijima, sebe predstavi kao žrtvu neprofesionalnog novinarstva, ostrašćenosti i diskriminacije.

Njegovo objašnjenje objavljeno na njegovoj Facebook stranici je samo na ovoj platformi izazvalo više od 4.200 interakcija dopirući najmanje do 300.000 korisnika ove društvene mreže. Odjek njegovih reči se višestruko uvećao, ne samo time što su brojni mediji prenelo ovu njegovu objavu, već i kroz intervjue date mainstream medijima.

Analiza sadržaja više od 400 komentara na Perkovićevu Facebook objavu ukazuje da je on uspeo da pripadnike hrvatske dijaspore u Nemačkoj uveri da je on, kao i oni, žrtva diskriminacije. Kako je jedan od komentatora naveo, „u Njemačkoj ili pred Nijemcem isticati ’vjeru, domovinu i obitelj’ je najveći primitivizam i oni na sve koji se za te prave i istinske vrijednosti zalažu gledaju sa prijezirom i iste smatraju primitivcem“.

Otkazivanje koncerata u Sloveniji, kao i kritike iznete u Indepedentu i u Frankfurter Allgemeine Zeitungu, Perković je na društvenim mrežama iskoristio u svoju korist. Igrajući ulogu žrtve „lažljive mainstream štampe“, diskriminisane of vlasti, on je uspevao da mobiliše svoje pristalice na društvenim mrežama da ga još pristrasnije brane i podržavaju političko-ideološku poruku koju on šalje. Što je još problematičnije, u slučaju spora oko teksta u frankfurtskom dnevniku, on je uspeo da motiviše Hrvatski svjetski kongres, organizaciju koja okuplja Hrvate u dijaspori, da uputi otvoreno pismo Frankfurter Allgemeine Zeitungu.

Gasi se glas ksenofobije i islamofobije u Evropi

“Na neodređeno vreme prestajemo s objavljivanjem vesti“, obavestila je desničarska web stranica na engleskom jeziku Voice of Europe svoje pratioce, kojih na Facebooku ima preko 390.000 a na Twitteru preko 230.000.

U poslednjoj objavi pod naslovom „Zbogom“, urednički tim je kao razlog za ovu odluku naveo „sve veću cenzuru Googlea, Facebooka i Twittera“ i time prouzrokovanu nemogućnost da ostvare prihode od reklama na tim platformama.

Prema mediju Media Bias/Fact Check Voice of Europe „izveštava o pričama iz evropskih medija i predstavlja ih na varljiv način tako da uvek završe negativno za migrante i Evropsku uniju“. Prema izveštaju medija Media Bias/Fact Check, izvori njihovih sadržaja su često bili upitni mediji, kao što su Breitbart, Daily Mail ili Sputnik News.

RVR je pratio Voice of Europe, jer je redovno objavljivao priče o nasilju i kriminalnim delima na Balkanu, koja su počinili migranti, objavljujući ih pod senzacionalističkim naslovima. Npr. priča „Srbija: migranti u Beogradu opljačkali ljude u crkvi u sred bogoslužja“ koju je prvo objavilo nekoliko srpskih tabloida i propagandnih medija i onda je preuzeo Voice of Europe, kao što je bio slučaj i sa člankom „Slovenija: 74 ilegalna migranta uhapšena tokom akcije granične sigurnosti“ koji je preuzet sa desničarskog portala Nova24TV, koji podržava Slovenska demokratska partija, i koji je onda na Twitteru podelio slovenački premijer Janez Janša.

Facebook i Twitter pratioci Voice of Europe su često koristili netolerantan, antimigrantski i islamofoban jezik, ponekad pozivajući na nasilje. Mnogi pratioci su izrazili žaljenje zbog odluke koju je objavio Voice of Europe, nudeći finansijsku pomoć i savete kako da restrukturiraju svoje aktivnosti, što ukazuje na kontinuiranu potrebu za ovakvom vrstom izveštavanja.

Infodemija nema kraja

I u junu je nastavljena pandemija dezinformacija o koronavirusu, koja je detektovana u aprilskom i majskom Resonant Voices Radaru. RVR tim uočava da se u ta tri meseca infodemije izdvojio YouTube kanal FES TV kao veoma uticajan u širenju spornih informacija o pandemiji među korisnicima društvenih mreža na Zapadnom Balkanu i među njegovom dijasporom.

Ovaj YouTube kanal vlogera Gorana Božovića odavno je označen kao popularan izvor pseudonaučnih sadržaja i divljih teorija zavere. Međutim, u pandemiji COVID-19 svoj uticaj na društvenim mrežama ovaj kanal je povećao prevođenjem i prenošenjem video snimaka nemačkih i francuskih lekara, koji osporavaju značaj koronavirusa, ostvarujući gledanost i po 1,6 miliona pregleda po video snimku.

U junu su u online zajednici snažan prodor imala dva video snimka spornog sadržaja, ostvarujući ukupno više of 735.000 pregleda i produkujući više od 42.200 interakcija (sviđanja, komentara i deljenja) na Facebooku i YouTubeu.

Oba video snimka – prvi pod naslovom „Ljudi moraju da znaju istinu! Potpuno sam šokiran!“ i drugi pod nazivom „Sve je bilo isplanirano od početka“ Agenda 21 počinje!“ – predstavljaju dokumente i događaje u vezi sa prevencijom pandemije i pripremljenost pre izbijanja COVID-19 kao „dokaz“ teorije zavere da je aktuelna pandemija isplanirana.

Platforme su različito reagovale – YouTube i Twitter nisu ih obeležavali, niti proveravali objave sa ovim video snimkom. Iako se oba video snimka dotiču pitanja koronavirusa, Twitter ispod snimaka čak nije stavio uobičajeni uniformni link ka stranicama sa poslednjim informacijama Svetske zdravstvene organizacije o koronavirusu.

Nasuprot tome, Facebook je ova dva video snimka prilikom svake objave zatamnio i označio kao lažnu informaciju, pozivajući se na hrvatski portal za proveru informacije Faktograf.hr i nudeći link do  analize verodostojnosti sadržaja koju je uradio ovaj portal. Portal Faktograf.hr je jedan od 70 partnera, koji proveravaju istinitost sadržaja na 50 jezika širom sveta.

Sadržaj ovog izvještaja predstavlja stavove tima Resonant Voices Inicijative, koji vrši monitoring medija, i isključiva je odgovornost Resonant Voices Inicijative. Evropska komisija ne prihvata nikakvu odgovornost za eventualnu upotrebu informacija koje on sadrži.